Trong lĩnh vực y tế cộng đồng, thuốc lá và rượu bia luôn được xem là hai yếu tố nguy cơ hàng đầu góp phần làm tăng gánh nặng bệnh tật và tử vong sớm trên toàn cầu. Việc so sánh giữa hai loại chất kích thích này không đơn thuần là một câu hỏi mang tính tò mò, mà là vấn đề quan trọng liên quan đến chiến lược dự phòng và can thiệp sức khỏe cộng đồng. Dưới góc nhìn chuyên môn, để đánh giá “thuốc lá hay rượu cái nào hại hơn?”, cần tiếp cận trên nhiều khía cạnh: mức độ gây nghiện, cơ chế tác động sinh học, tỷ lệ tử vong, ảnh hưởng xã hội và hậu quả lâu dài.
1. Cơ chế tác động và mức độ gây nghiện
Thuốc lá chứa nicotine – một chất có khả năng gây nghiện cao tương đương hoặc vượt trội so với heroin và cocaine. Chỉ sau vài lần hút, người dùng đã có thể hình thành sự phụ thuộc sinh lý và tâm lý. Nicotine làm tăng giải phóng dopamine trong não, tạo ra cảm giác thư giãn, nhưng đồng thời cũng dẫn đến hiện tượng “lệ thuộc vòng lặp”, khiến người hút liên tục tìm đến thuốc lá để duy trì cảm giác dễ chịu.
Rượu (ethanol), cũng kích thích hệ thần kinh trung ương, gây cảm giác hưng phấn tạm thời và giảm ức chế hành vi. Tuy nhiên, rượu không gây nghiện theo cơ chế nhanh và mạnh như nicotine, nhưng lại tạo ra sự phụ thuộc về mặt xã hội và thói quen. Khi sử dụng dài hạn, rượu có thể dẫn đến hội chứng lệ thuộc với các triệu chứng như run tay, lo âu, mất ngủ, thậm chí co giật khi ngừng sử dụng đột ngột.
Kết luận chuyên môn: Về khả năng gây nghiện, thuốc lá có xu hướng tạo ra sự phụ thuộc sinh học mạnh hơn và sớm hơn so với rượu.
2. Gánh nặng bệnh tật và tử vong
Theo thống kê của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), thuốc lá là nguyên nhân dẫn đến cái chết của khoảng 8 triệu người mỗi năm, trong đó hơn 1 triệu ca là do hút thuốc thụ động. Thuốc lá là yếu tố nguy cơ số 1 của ung thư phổi, đồng thời liên quan chặt chẽ đến hơn 15 loại ung thư khác và các bệnh lý tim mạch, đột quỵ, tắc nghẽn phổi mãn tính.
Rượu gây ra khoảng 3 triệu ca tử vong mỗi năm, liên quan trực tiếp đến hơn 200 loại bệnh và thương tật, bao gồm xơ gan, viêm tụy, các loại ung thư, rối loạn tâm thần và tai nạn giao thông. Ở các nước đang phát triển, tỉ lệ tử vong do tai nạn có liên quan đến rượu đang gia tăng, đặc biệt ở nam giới trẻ tuổi.
So sánh: Nếu xét riêng về số lượng tử vong trực tiếp do sử dụng, thuốc lá có tỷ lệ tử vong cao hơn rượu gần gấp 3 lần. Tuy nhiên, rượu lại là yếu tố góp phần gây ra những cái chết đột ngột, nhất thời như tai nạn và hành vi bạo lực.
3. Ảnh hưởng lên người xung quanh và cộng đồng
Khói thuốc lá thụ động là một trong những yếu tố ô nhiễm không khí trong nhà nghiêm trọng nhất. Trẻ em hít phải khói thuốc có nguy cơ cao mắc hen suyễn, viêm phế quản, viêm tai giữa, chậm phát triển trí tuệ và thậm chí đột tử. Phụ nữ mang thai hút thuốc hoặc sống trong môi trường nhiều khói thuốc có nguy cơ sinh non, thai nhẹ cân và dị tật bẩm sinh.
Rượu, dù không ảnh hưởng qua “đường hít”, lại tác động gián tiếp cực kỳ nghiêm trọng: tai nạn giao thông do say rượu, bạo hành gia đình, tội phạm tình dục, hiếp dâm và giết người. Các nghiên cứu cho thấy, một tỷ lệ đáng kể các vụ bạo lực gia đình có liên quan đến người sử dụng rượu.
Góc nhìn cộng đồng: Mặc dù thuốc lá ảnh hưởng trực tiếp đến người xung quanh qua khói, thì rượu lại gây ra những hệ lụy xã hội sâu sắc và nguy hiểm hơn do làm suy giảm kiểm soát hành vi.
4. Tác động lâu dài và khả năng hồi phục
Khi ngưng sử dụng, tác hại của rượu có thể phục hồi phần nào nếu can thiệp sớm và gan chưa tổn thương nghiêm trọng. Chức năng gan, huyết áp và hệ thần kinh có thể cải thiện đáng kể sau 3–6 tháng cai rượu.
Trong khi đó, người từng hút thuốc vẫn có nguy cơ mắc ung thư phổi và các bệnh tim mạch cao hơn người chưa từng hút, mặc dù nguy cơ sẽ giảm dần theo thời gian sau khi bỏ thuốc. Tuy nhiên, phổi bị tổn thương không thể hoàn toàn phục hồi.
Kết luận chuyên môn: Cả hai đều để lại hậu quả lâu dài, nhưng thuốc lá có xu hướng tạo tổn thương không thể hồi phục về mặt cấu trúc, còn rượu tác động theo hướng chức năng, có khả năng cải thiện nếu ngưng sử dụng đúng cách và kịp thời.
5. Góc nhìn chính sách và can thiệp
Việc kiểm soát thuốc lá đã đạt nhiều bước tiến: cấm hút nơi công cộng, in cảnh báo sức khỏe trên bao bì, đánh thuế cao và cấm quảng cáo. Nhờ đó, tỷ lệ hút thuốc ở nhiều nước đang có xu hướng giảm.
Ngược lại, chính sách kiểm soát rượu vẫn còn nhiều kẽ hở: quảng cáo rượu vẫn phổ biến, độ tuổi sử dụng chưa được kiểm soát nghiêm, việc lái xe khi uống rượu còn nhiều vi phạm chưa được xử lý triệt để.
Chuyên gia nhận định: Chính sách phòng chống rượu cần mạnh mẽ và đồng bộ hơn để tương xứng với mức độ nguy hại mà rượu gây ra cho xã hội.
Việc so sánh “thuốc lá hay rượu cái nào hại hơn?” không có câu trả lời tuyệt đối, bởi mỗi loại chất kích thích có cơ chế tác động, mức độ nguy hại và hậu quả khác nhau. Tuy nhiên, nếu xét về:
•Tử vong trực tiếp: Thuốc lá chiếm ưu thế rõ rệt.
•Hành vi mất kiểm soát và nguy cơ xã hội: Rượu gây hậu quả tức thời nghiêm trọng hơn.
•Tác động đến người xung quanh: Cả hai đều gây hại, nhưng theo cách khác nhau.
Từ góc độ y tế dự phòng, việc loại bỏ cả thuốc lá và rượu khỏi thói quen sống là lựa chọn lý tưởng nhất để bảo vệ sức khỏe cá nhân và cộng đồng.
Để biết thêm chi tiết xin vui lòng liên hệ với IQOS qua Website: Iqos.com.vn